चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 : मित्रांनो नमस्कार, महामाहिती (mahamahiti.com) मध्ये स्वागत आहे. आज जवळपास जगभरात सर्वांना कुतूहल वाटणारा आणि उत्सुकता निर्माण करणारा विषय म्हणजे चंद्रयान. चंद्रयान मोहिमेतील चंद्रयान मिशन १, चंद्रयान मिशन २ आणि जीने संपूर्ण पृथ्वीचे लक्ष वेधून घेतले ती म्हणजे या मिशनमधील चंद्रयान-३. २३ ऑगस्ट २०२३ रोजी भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) ने चंद्रयान-3 चे चंद्रावर यशस्वी सॉफ्ट लँडिंग केले. आणि जागतिक पातळीवर चर्चेला उधाण आले.
चंद्रयान-३ ची जागतिक स्तरावर जास्त चर्चा व कारणे :
या आधी अमेरिका, रशिया(रूस) आणि चीन हे तीनच देश चंद्रावर पोचले होते. म्हणून सर्वांचे लक्ष भारताकडे लागले होते.
२३ ऑगस्ट २०२३ रोजी भारताने चंद्रयान-3 चे चंद्रावर यशस्वी सॉफ्ट लँडिंग केले. व अमेरिका, रशिया (रूस) आणि चीन यांच्या पंक्तीत सामील होऊन ही कामगिरी करणारा जगातील भारत देश चौथा देश बनला आहे.
विशेष म्हणजे चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर पाऊल ठेवणारा भारत देश हा जगातील पहिलाच देश आहे. आणि म्हणून भारताने जगाचे लक्ष वेधले आहे.
चंद्रयान-३ मोहीम परिचय :
(चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 )
चंद्रयान-3 ही भारताची तिसरी चंद्र मोहीम आहे आणि चंद्राच्या पृष्ठभागावर सॉफ्ट लँडिंगचा हा दुसरा प्रयत्न केला आहे.
या मोहिमे अंतर्गत चंद्रयान-3 ने 14 जुलै 2023 रोजी दुपारी 2:35 वाजता श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन स्पेस सेंटर (SDSC) वरून चंद्रयान ३ चे प्रक्षेपण केले. यामध्ये स्वदेशी लँडर मॉड्यूल (LM), प्रोपल्शन मॉड्यूल (PM) आणि आंतरग्रहीय मोहिमांसाठी आवश्यक नवीन तंत्रज्ञान विकसित आणि प्रात्यक्षिक करण्याच्या उद्देशाने एक रोव्हरचा सामाविष्ट केलेला आहे.
चंद्रयान -३ मोहिमेचे उद्दिष्ट व वैशिष्ट्ये :
(चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 )
चंद्राच्या पृष्ठभागावर चंद्रयान ३ चे सुरक्षित आणि हळुवारपणे चंद्रयान ३ उतरवणे (सॉफ्ट लँडिंग करणे). तसेच चंद्राच्या सखोल अभ्यास करून विविध वैज्ञानिक प्रयोग करणे.
चंद्रयान-3 चे लँडर (विक्रम) आणि रोव्हर पेलोड (प्रज्ञान) चंद्रयान-2 मोहिमेसारखेच आहेत .
लँडरवरील वैज्ञानिक पेलोड चंद्राच्या पर्यावरणाच्या विविध पैलूंचा अभ्यास करण्याच्या उद्देशाने आहेत.
या पेलोड्समध्ये चंद्राचे भूकंप, पृष्ठभागावरील थर्मल गुणधर्म, पृष्ठभागाजवळील प्लाझ्मामधील बदल आणि पृथ्वी आणि चंद्र यांच्यातील अंतराचे अचूक मोजमाप यांचा अभ्यास करणे इत्यादींचा समाविष्ट आहे .
चंद्रयान-३ च्या प्रोपल्शन मॉड्यूलमध्ये स्पेक्ट्रो-पोलारिमेट्री ऑफ हॅबिटेबल प्लॅनेट अर्थ (शेप) नावाचा नवीन प्रयोग करण्यात आला आहे.
परावर्तित प्रकाशाचे विश्लेषण करून संभाव्यतः राहण्यायोग्य किरकोळ ग्रहांचा शोध घेण्याचे SHAPE चे उद्दिष्ट आहे.
चंद्रयान-३ मध्ये केलेले बदल आणि काही सुधारणा:
(चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 )
लँडर विक्रम आधुनिक तंत्रज्ञानासह सुसज्ज आहे की जय ठिकाणी लँडिंग क्षेत्र ठरविले आहे त्या ठिकाणी सुरक्षितपणे उतरण्यास अनुमती देते.
लँडरमध्ये लँडिंग साइट किंवा आवश्यकतेनुसार पर्यायी स्थानांपर्यंत लांब अंतर कव्हर करण्यासाठी अधिक इंधनासह सोय केलेली आहे .
चंद्रयान-3 लँडरमध्ये चारही बाजूंनी सौर पॅनेल लावलेले आहेत. तर चंद्रयान-2 मध्ये फक्त दोन सौर पॅनेल लावलेले होते.
चंद्रयान-3 मध्ये लँडरच्या गतीवर सतत लक्ष ठेवण्यासाठी आणि आवश्यक सुधारणा करण्यासाठी अतिरिक्त नेव्हिगेशनल आणि मार्गदर्शन उपकरणे आहेत. यामध्ये लेझर डॉपलर व्हेलोसिमीटर नावाचे उपकरण आहे जे लँडरचा वेग मोजण्यासाठी चंद्राच्या पृष्ठभागावर लेसर बीम उत्सर्जित करतात यामुळे वैज्ञानिकांना नियंत्रण ठेवणे शक्य होते.
चंद्रयान-3 चे लाँच
(चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 )
चंद्रयान-3 चे लाँच करण्यासाठी LVM3 M4 लाँचरचा यशस्वीपणे वापर करण्यात आला आहे
LVM3 ने उड्डाण केल्यानंतर सुमारे 16 मिनिटांनी अंतराळयान रॉकेटपासून वेगळे झाले. तो लंबवर्तुळाकार पार्किंग कक्षेत (EPO) प्रवेश केला .
चंद्रयान-3 च्या प्रवासाला सुमारे 42 दिवस लागतील असा अंदाज होता. आणि नियोजित वेळेत म्हणजे 23 ऑगस्ट 2023 रोजी चंद्रावर चंद्रयान-3 चे दक्षिण ध्रुवावर सॉफ्ट लॅंडींग झाले.
लँडर आणि रोव्हरचे मिशन लाइफ एक चंद्र दिवस (सुमारे 14 पृथ्वी दिवस) असेल कारण ते सौर उर्जेवर कार्य करतात.
दक्षिण ध्रुवावर चंद्रयान-३ चे लॅंडींग करण्याचे महत्त्व काय?
(चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 )
ऐतिहासिकदृष्ट्या चंद्रावर अंतराळ यान मोहिमने प्रामुख्याने विषुववृत्तीय प्रदेशाला त्याच्या अनुकूल भूप्रदेश आणि ऑपरेटिंग परिस्थितीमुळे लक्ष्य केले आहे. परंतु चंद्राचा दक्षिण ध्रुव हा विषुववृत्त प्रदेशापेक्षा खूप वेगळा आणि अधिक आव्हानात्मक भूभाग आहे.
काही ध्रुवीय प्रदेशांमध्ये सूर्यप्रकाशाची कमतरता असते, परिणामी तापमान -230 °C पर्यंत पोहोचू शकते अशा प्रदेशांमध्ये कायमचा अंधार असतो. सूर्यप्रकाशाच्या कमतरतेसह अत्यंत थंडीमुळे उपकरणांच्या ऑपरेशन्स आणि स्थिरतेसाठी अडचणी निर्माण होत असतात.
चंद्राचा दक्षिण ध्रुव अत्यंत प्रतिकूल परिस्थिती निर्माण करतो ज्यामुळे मानवांसाठी आव्हाने निर्माण होत असतात. म्हणून अंतराळवीर आणि वैज्ञानिकांना भविष्यातील चंद्राचा दक्षिण ध्रुव अधिक शोध घेणे महत्त्वाचे वाटते.
भारताच्या इतर चंद्रयान मोहिमा:
(चंद्रयान-३ ची संपूर्ण माहिती Chandrayaan 3 Information In Marathi 2023 )
चंद्रयान-१ :
भारताच्या चंद्र शोध मोहिमेची सुरुवात 2008 मध्ये चंद्रयान-1 ची सुरवात झाली, ज्याचे उद्दिष्ट त्रिमितीय ऍटलस आणि चंद्राचे खनिज मॅपिंग तयार करणे होते. आणि प्रक्षेपण वाहन: PSLV-C11 हे होते. चंद्रयान -१ ने चंद्राच्या पृष्ठभागावर पाणी आणि हायड्रॉक्सिल शोधण्यासह महत्त्वाचे शोध लावले होते.
चंद्रयान-२ :
चंद्रयान-२ मध्ये ऑर्बिटर, लँडर आणि रोव्हरचा समावेश होता, ज्याचा उद्देश चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाचा शोध घेणे हा होता. याचे प्रक्षेपण वाहन: GSLV MkIII-M1 हे होते. चंद्रयान-२ मोहिमेतील जरी लँडर आणि रोव्हर चंद्राच्या पृष्ठभागावर काही अंशी कोसळले असले तरी सुद्धा ऑर्बिटरने यशस्वीरित्या डेटा गोळा केला आणि सर्व अक्षांशांवर पाण्याचे पुरावे शोधण्याचे काम केले आहे. आणि ते अद्याप पर्यंत असल्याचे वैज्ञानिकांकडून सांगितले जाते.
जागतिक स्तरावरील चंद्रयान मिशनचे काही प्रकार:
जागतिक स्तरावरील चंद्रयान मिशनचे काही प्रकार खालीलप्रमाणे पाहुयात..
Flybys :
या मोहिमांमध्ये चंद्राच्या कक्षेत प्रवेश न करता चंद्राजवळून जाणारे अंतराळयान यांचा समावेश होतो, ज्यामुळे दूरवरचे निरीक्षण करता येते. उदा. युनायटेड स्टेट्सचे पायोनियर 3 आणि 4 तसेच सोव्हिएत युनियनचे लुना 3 यांचा समावेश आहे.
ऑर्बिटर :
हे अंतराळ यान चंद्राच्या कक्षेत प्रवेश करतात आणि दीर्घकाळ चंद्राच्या पृष्ठभागाचा आणि वातावरणाचा अभ्यास करतात. उदा. चंद्रयान-१ आणि इतर 46 मोहिमांमध्ये ऑर्बिटरचा वापर करण्यात आला आहे.
इम्पॅक्ट मिशन :
चंद्राच्या पृष्ठभागावर इन्स्ट्रुमेंटचे अनियंत्रित लँडिंग समाविष्ट असताना ते नष्ट होण्यापूर्वीच तेथील माहिती पाठवण्यास मदत करते. चंद्रयान-१ च्या मून इम्पॅक्ट प्रोबने (एमआयपी) या पद्धतीचा अवलंब केला.
लँडर्स :
या मोहिमांचे उदिष्ट चंद्राच्या पृष्ठभागावर सुरक्षित आणि हळुवारपणे (सॉफ्ट लँडिंग) चंद्रयान उतरविणे हे आहे. ज्यामुळे जवळून निरीक्षण करता येणे शक्य होते. उदा.लँडर विक्रम. चंद्रयान-३. 1966 मध्ये सोव्हिएत रशियाने चंद्रावर केलेले लुना 9 हे पहिले यशस्वी लँडिंग होते. २३ ऑगस्ट २०२३ रोजी भारताने लँडर विक्रम याने यशस्वी सॉफ्ट लॅंडींग केले आहे.
रोव्हर्स:
रोव्हर्स हे विशेष पेलोड असतात जे लँडर्सपासून वेगळे होतात आणि चंद्राच्या पृष्ठभागावर स्वतंत्रपणे फिरतात. उदा. भारताचे चंद्रयान-२ आणि चंद्रयान-३ मध्ये वापरलेले हे प्रग्यान नावाचे रोव्हर आहे.
मानवयुक्त मोहीम:
या मोहिमांमध्ये चंद्राच्या पृष्ठभागावर अंतराळवीरांचे लँडिंग समाविष्ट आहे. आतापर्यंत नासाने 1969 ते 1972 या काळात सहा यशस्वी लँडिंगसह ही कामगिरी केली आहे . तसेच NASA च्या आर्टेमिस III ही मोहीम 2025 सालासाठी नियोजित केलेली आहे. चंद्रावर पुन्हा मानवाचे पुनरागमन शक्य होणार आहे.
निष्कर्ष:
जागतिक स्तरावर चर्चेचा ठरलेला विषय आणि सर्वांनाच कुतूहल वाटणारा असा तो म्हणजे चंद्र. चंद्राचा अभ्यास करण्यासाठी, शोध लावण्यासाठी अनेक देशांनी प्रयत्न केले. अनेक मोहीमा राबविल्या गेल्या यामध्ये अमेरिका, रशिया(रूस) आणि चीन या तीन देशांना यश आले होते. आता भारत देशाने सुद्धा आपले स्थान या पंक्तीत पक्के केले आहे. चंद्रयान ३ च्या मोहिमेने हे यश संपादन केले व चंद्रावर पाऊल ठेवणार भारत देश हा जगातील चौथ्या क्रमांकाचा देश ठरला आहे.